بررسی جایگاه مولفه‌‌های اصلی محیط‌زیست در کتاب‌‌های درسی پایه دهم متوسطه دوم

نویسنده

استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام نور تهران، ایران

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی جایگاه مولفه‌های محیط‌زیست در کتاب‌‌های درسی پایه دهم است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا است. جامعه پژوهشی شامل همه کتاب‌‌های درسی پایه دهم است که در سال 1399 چاپ شده است. ده عنوان از کتاب‌‌های درسی پایه دهم به صورت هدفمند در نمونه قرارگرفت. ابزار جمع‌آوری اطلاعات، سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته بوده که با قضاوت متخصصان ساخته شده است و داده‌های حاصل با استفاده از شاخص‌های توصیفی در فرایند تحلیلی «آنتروپی شانون» مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که: 1. فراوانی مولفه‌های محیط‌زیست در کتاب‌‌های درسی پایه دهم رشته علوم انسانی 410 مورد، در رشته علوم تجربی 679 مورد و در رشته ریاضی- فیزیک 535 مورد است و آزمون خی‌‌دو، معنی‌‌دار بودن این تفاوت را نشان می‌‌دهد. 2. در کتاب‌‌های درسی پایه دهم رشته علوم انسانی، به مولفه «بهداشت و سلامت» با ضریب اهمیت 181/0، بیشترین توجه و به مولفه‌‌‌های«منابع‌طبیعی» با ضریب اهمیت 069/0 و «جمعیت» با ضریب اهمیت 067/0، کمترین توجه شده است. 3. در کتاب‌‌های پایه دهم رشته علوم تجربی، به مولفه «حیات وحش» با ضریب اهمیت 125/0، بیشترین توجه و به مولفه ‌‌های«اثرات محیط‌زیستی بحران‌‌های طبیعی (سیل، زلزله، آتش سوزی)» با ضریب اهمیت 028/0 و «جمعیت» با ضریب اهمیت 008/0 ،کمترین توجه شده است. 4. در کتاب‌‌های پایه دهم رشته ریاضی، به مولفه «مصرف بهینه» با ضریب اهمیت 141/0، بیشترین توجه و به مولفه ‌‌های«معضلات و تهدیدات محیط‌زیست» با ضریب اهمیت 033/0 و «جمعیت» با ضریب اهمیت 01/0، کمترین توجه شده است.

کلیدواژه‌ها


آذر، ع. 1380. بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌‌ها در تحلیل محتوا،فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه الزهرا،س11. ش37: 17-1.
امینی،م. و مشاالهی، ز. 1393. جایگاه مغفول آموزش محیط‌زیست در کتب درسی (مطالعه موردی؛ کتب علوم و تعلیمات اجتماعی مقطع راهنمایی)،مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز،دوره6،شماره2.
بارو، ک. 1392. اصول و روش‌های مدیریت زیست محیطی، ترجمه مهرداد اندرودی، تهران: نشر کنگره
پالمر، ج. 1390. آموزش محیط‌زیست در قران21، ترجمه علی محمد خورشید دوست تهران:سمت
دیبایی،ش.؛ لاهیجانیان، ا. 1388. بررسی برنامه‌‌های درسی مقطع راهنمایی با تأکید بر محورهای آموزش محیط‌زیست ،فصلنامه علوم محیطی،سال ششم،شماره سوم.
ساروخانی، ب. 1393. روش‌‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرمد، ز. و همکاران. 1380. روش‌‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: نشر آگه
شبیری، م. و عبدالهی، س .1390. نظریه‌ها و کاربرد‌های آموزش محیط‌زیست، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور
شورای عالی آموزش و پرورش. 1391. سند ملی برنامه درسی، تهران: وزارت آموزش و پرورش
صالح عمران، ا. و همکاران. 1395. بررسی جایگاه مولفه‌های اصلی آموزش محیط‌زیست درکتاب‌‌های درسی دوره ششم ابتدایی، فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار،دوره 5،شماره2.
صالحی عمران، ا. و همکاران. 1394. تحلیل میزان توجه به مولفه‌‌های شهداء و ایثارگران دفاع مقدس در محتوای کتب درسی دوره ابتدایی، فصلنامه پژوهش‌‌های آموزش و یادگیری (دانشور رفتار)، س22. ش6 :234-211.
قضاوی،م. و همکاران. 1388. تحلیل محتوای کتاب‌‌های علوم تجربی دوره ابتدایی از لحاظ توجه به معضلات زیست محیطی،فصلنامه تعلیم و تربیت،شماره98.
قضاوی، م. و همکاران. 1389. تحلیل محتوای کتاب‌‌های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی به لحاظ توجه به معضلّات زیست محیطی،فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی،دوره6،شماره4.
کریپندورف، ک. 1394. تحلیل محتوا، مبانی روش شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
گال، م. و بورگ، و .1384. روش‌‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی، ترجمه نصر و همکاران تهران: انتشارات سمت.
محرم نژاد،ن. و حیدری، ع. 1385. تدوین الگوی مدیریتی توسعه پایدار آموزش محیط‌زیست برای نسل جوان، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره8 ، شماره1، ص77-68.
میرزابیگی، ع. 1380. برنامه ‌‌ریزی درسی و طرح درسی در آموزش رسمی تربیت نیروی انسانی، تهران: یسطرون.
ملکی، ح. 1382. مبانی برنامه ریزی درسی آموزش متوسطه، تهران: سمت
نوریان، م. 1389. تحلیل برنامه درسی دوره ابتدایی،تهران:انتشارات گویش نو
نیکلس، ا. 1381. راهنمای عملی برنامه ریزی درسی، ترجمه داریوش دهقان،تهران:انتشارات قدیانی
ولایی، ع. 1384. الگوهای رفتار با طبیعت (محیط زیست ) از دیدگاه قرآن و سنت، پایان نامة دکتری رشتة علوم قرآن و احادیث، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، استاد راهنما: محمدعلی لسانس فشارکی
وزارت آموزش و پرورش. 1397. کتاب‌‌های درسی دوره متوسطه دوم در سال تحصیلی ۱۳98 – ۱۳97. تهران: انتشارات آموزش و پرورش.
هولستی، ال. آر. 1374. تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالار زاده، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
یارمحمدیان، م.1390.اصول برنامه‌‌ریزی درسی، تهران:انتشارات یادواره کتاب
Blessing, I. A. 2012. Environmental literacy assessment: Exploring the potential for the assessment of environmental education/Programs in Ontario schools. International Journal for Cross-Disciplinary Subjects in Education )IJCDSE(,3(1),648-656.
Manzanal, R. F.; L. M. R. Barreiro & M. C. Jimenez 1999. Relationship between ecology fieldwork and student attitudes toward environmental protection. Journal of Research in Science Teaching, 36(4), 431–453.
Report of the Working Group on EnvironmentalEducation. 2007. Shaping our schools shaping our Future, Environmental Educationin Ontario schools. Environmental Education Research, 3 (2), 163-178.
Schlesinger, W. H. 2004. Environmental education for a sustainable future. Applied Environmental Education & Communication, 3(2): 1–3.
UNESCO. 2009. Belem Framework for Action: Sixth International Conference on Adult Education in Brazil, Use the Power and Capacity of Adult Education and Learning for Dynamic Future, Interprete Department of Education of UNESCO National Commission of Iran
World Bank. 2011. World Development Indicators UNDP, Human Development Report.