بررسی سطح حفاظتی و ارزیابی پتانسیل‌های منطقه شکار ممنوع کهک در استان قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

2 دانشیارگروه علوم و مهندسی محیط‌‌زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

3 دانشجوی دکتری محیط زیست، مدرس دانشگاه علمی و کاربردی واحد مجتمع کاشی مبید، ایران

4 کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، اردکان، ایران

چکیده

این مطالعه با هدف بررسی سطح حفاظتی منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع کهک و ارزیابی پتانسیل های منطقه به منظور ارتقاء سطح حفاظتی آن انجام شد. در مرحله اول، ابتدا فرایند زون‌بندی، شناسایی و تهیه نقشه منابع اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی صورت گرفت سپس به ترتیب تجزیه و تحلیل داده‌های اکولوژیکی، تهیه نقشه یگان‌های محیط‌زیستی، تهیه مدل اکولوژیکی ویژه، زون‌بندی منطقه و تهیه نقشه زون‌‌ها به عنوان واحد برنامه‌ریزی انجام شد. طبق نتایج حاصل از این مرحله، مدل اکولوژیکی ویژه به‌دست آمده از منطقه، توان بهینه برای کاربری‌های حفاظت (8/35%)، مرتعداری (46/22%)، تفرج گسترده (44/31%) و تفرج متمرکز (3/10%) را دارد و برای کاربری های کشاورزی، آبزی‌پروری و توسعه شهری و روستایی و صنعتی فاقد توان می باشد. طبق نتایج حاصله زون حفاظت، زون تفرج گسترده، زون احیا، زون سپر، زون امن، زون تفرج متمرکز، زون استفاده ویژه و زون سایر استفاده‌ها به ترتیب 83/27، 54/26، 88/14، 3/13، 67/9، 42/6، 84/0، 52/0 درصد از مساحت منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. در مرحله دوم با استفاده از ماتریس سوات و فرآیند سلسله مراتبی، ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت، فرصت‌ها و تهدیدهای منطقه، بهترین راهبرد برای مقابله با تهدیدها و ضعف‌های منطقه با بهره‌گیری از قوت‌ها و فرصت‌ها موجود در زمینه ارتقاء به منطقه حفاظت‌شده ارائه شد. نتایج مرحله دوم نشان داد مدل سوات در حالت تهاجمی قرار دارد یعنی با توجه به توانمندی‌های موجود، درصدد بهره‌گیری از فرصت‌ها در منطقه زیاد می باشد. در نهایت با توجه به قابلیت های شناسایی شده در منطقه، پیشنهاد می‌شود منطقه شکار ممنوع کهک به منطقه حفاظت‌شده و در طبقه پنج IUCN یعنی مناطق تحت مدیریت برای حفاظت منظر ارتقاء پیدا کند.

کلیدواژه‌ها


جعفری، ا.؛ نجفی، ا. و پناهی، پ. 1391. کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی روش‌‌های آماربرداری در جنگل‌‌داری شهری. پژوهشنامه بوم‌‌شناسی جنگل‌‌های ایران. 1(1): 72- 87.
جهانی، ع.؛ مصفایی، ز. و صفاریها، م. 1400. طراحی سیستم پشتیبان تصمیم‌‌گیری در پیش‌‌بینی سطح سواد تنوع زیستی شهروندان استان تهران. فصلنامه علمی محیط‌‌زیست جانوری. 13 (1): 488- 498.
حسین‌‌پور، ع.؛ جلیلوند، ح.؛ پری‌‌نژاد، ه.؛ نیک‌‌نژاد، م. و سوادکوهی، ا. 1398. بررسی اثرات طرح جنگلداری بر شاخص‌‌های تنوع گونه درختی پهنه‌‌بندی شده به روش کریجینگ (پژوهش موردی: طرح جنگلداری واتسون در شرق مازندران). بوم‌‌شناسی کاربردی. 8 (3): 17- 30.
دشتی، پ.؛ حسن‌‌زاد ناورودی، ا.؛ خان محمدی، م. و تکیه‌‌خواه، ج. 1399. زون‌‌بندی تفرجی پارک جنگلی حسن‌‌آباد سنندج با روش ارزیابی چند معیاره و مدل مخدوم. علوم و تکنولوژی محیط‌‌زیست. 22 (2): 141- 153.
رحیمی، ا. و برق جلوه، ش. 1399. زون‌‌بندی منطقه حفاظت‌‌شده اشترانکوه با استفاده از ارزیابی چندمعیاره و الگوریتم خوشه‌‌بندی K-MEANS. پژوهش‌‌های محیط‌‌زیست، 11 (21): 43- 60.
رضازاده، س.؛ جهانی، ع.؛ گشتاسب‌‌میگونی، ح. و مخدوم فرخنده، م. 1397. ارزیابی و تحلیل توان بوم‌‌شناختی منطقه حفاظت شده باشگل با رویکرد زون‌‌بندی و ارتقای سطح حفاظت. فصلنامه علمی پژوهشی محیط‌‌زیست جانوری. 10 (4): 163- 172.
ریاضی، ب.؛ مطهری، س. و امیر اصلانی، ف. 1393. ارزیابی مناطق شکار ممنوع به منظور ارتقا به مناطق حفاظت‌شده (مطالعه‌‌ی موردی: منطقه‌‌ی شکارممنوع سفیدکوه آرسک شهرستان دامغان). محیط‌‌زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران. 68 (1): 53- 65.
سبزقبایی، غ. و محمدیاری، ف. ۱۳۹۲. اهمیت مناطق حفاظت‌شده از نظر حفظ تنوع زیستی. اولین همایش سراسری محیط‌‌زیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط‌‌زیست.
شمس اسفندآباد، ب. و کابلی، م. 1399. ارتقا سطح حفاظت از تنوع زیستی با بهبود وضعیت شبکه تحت حفاظت کشور، برنامه‌‌ریزی سیستماتیک حفاظت با استفاده از الگوریتم Zonation. محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران. 73 (1): 63- 76.
ضرابی، ا. و محبوب فر، م. 1392. کاربرد مدل SWOT- QSPM در تدوین استراتژی توسعه گردشگری شهر کاشان. مجله علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا). 3(4): 37- 58.
عباسی، م.؛ شاکرمی، ن. و ملک، ر. 1395. برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری شهری. نمونه مورد مطالعه: شهر خرم‌‌آباد، مجله آمایش جغرافیایی فضا. فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان. 8 (28): 155- 168.
قدیریان، ا.؛ خزاعی، ف. و لطفی، ع. 1399. تعیین و اولویت‌‌بندی استراتژی‌‌های حفاظتی برای پناهگاه حیات‌‌وحش موته بر اساس وضعیت موجود. فصلنامه علمی پژوهشی محیط‌‌زیست جانوری. 12 (1): 49- 58.
گزارش ارتقا منطقه شکار ممنوع کهک. 1398. اداره محیط‌‌زیست استان قم.
مجنونیان، ه. 1395. پارکداری طرح‌‌ریزی پارک‌‌های ملی و مناطق حفاظت شده (همراه با مبانی عملی، مثال‌‌های تشریحی و تمرینات). تهران. دی‌‌نگار. 1394: 313.
مخدوم، م. 1391. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سیزدهم: 289.
مرادپناه، م. و مرادپناه، ه. 1393. زون‌بندی منطقه حفاظت‌شده ملوسان با استفاده از GIS. علوم و تکنولوژی محیط‌‌زیست. 19(4): 463- 474.
نامجو، ا.؛ بهروزی‌‌راد، ب.؛ مرشدی، ج. و فاتح، ا. 1396. زون‌‌بندی منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب در خوزستان با استفاده از GIS. پژوهش‌‌های محیط‌‌زیست. 8 (15): 31- 38.
Barreto, C. L. & Drummond, J. 2017. Strategic planning in Brazilian protected areas: Uses and adjustments. Journal of Environmental Management. 8.
Boakes, E.; Lsaac, N.A.; Fuller, R.M. & Mace, G. 2017. Examining the relationship between local risk and position in range. Journal vaily.31.
Chaudhary, A. & Brooks, T.M. 2017. National Consumption and Global Trade Impacts on Biodiversity. – World Development (2017).
Gill, M. 2015. Improving biodiversity observations to inform effective conservation action. – Biodiversity, 2015, Vol. 16, Nos. 2-3: 55-56.
Hooykaas, M.; Schilthuizen, M.; Aten, G.; Hemelaar, E.M.; Albers, C.J. & Smeets, I. 2019. Identification skills in biodiversity professionals and laypeople: A gap in species literacy. - Biological Conservation 238 (2019): 1-10.
Karimi ghasr, B. 2000. Matching Rudbar Alamoot Qazvin habitat and wildlife conditions whit IUCN standards. M.S thesis. Faculty of Environment. Islamic Azad University Science and Research Branch.
Kazemi, H.; Klug, H. & Kamkar, B. 2018. New services and roles of biodiversity in modern agroecosystems: A review. – Ecological Indicators 93 (2018): 1126- 1135.
Opoku, A. 2018. Biodiversity and the built environment: Implications for the Sustainable Development Goals (SDGs). – Resources, Conservation & Recycling 141 (2019): 1-7.
Turak, E.; Brazill-Boast, J.; Cooney, T.;  Drielsma, M.;  DelaCruz, J.; Dunkerley, G.; Fernandez, M.; Ferrier, S.;  Gill, M.; Jones, H.; Koen, T.; Leys, J.; McGeoch, M.; Mihoub, J.; Scanes, P.; Schmeller, D. & Williams, K. 2016. Using the essential biodiversity variables framework to measure biodiversity change at national scale. – Biological Conservation (2016): 1-8.
Whitehorn, P.R.; Navarro, L.M.; Schroter, M.; Fernandez, M.; Rotllan-Puig, X. & Marques, A. 2019. Mainstreaming biodiversity: A review of national strategies. – Biological Conservation 235 (2019): 157- 163.
Yazdi, M.; Karami, M. & Shariat, M. 2011. Evaluation of Marvar No-Hunting Area to Designate It as a Protected Area. – J.Env. Sci. Tech. 18 (2): 307- 316.