ارزیابی تحلیلی مشکلات تالاب بین‌‌المللی امیر‌‌کلایه به روش توصیفی و درخت مشکلات

نویسندگان

1 عضو هیت علمی پژوهشکده محیط‌زیست جهاد دانشگاهی، رشت، ایران

2 دانش‌‌آموخته کارشناسی ارشد محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد لاهیجان، لاهیجان، ایران

3 کارشناس پژوهشی پژوهشکده محیط‌زیست جهاد دانشگاهی، رشت، ایران

چکیده

تالاب‌‌ها از جمله مهم‌‌ترین بوم سازگان هایی هستند که به دلیل تنوع‌زیستی منحصر به فرد و اهمیت‌‌های چند جانبه از جایگاه ویژه‌ای برخودارند. در چند دهه اخیر تالاب‌‌ها با مشکلات عدیده‌‌ای مواجه شده‌‌اند. در این مقاله مشکلات تالاب امیرکلایه بر اساس نتایج حاصل از طرح مشارکتی تدوین برنامه مدیریت جامع زیست بومی تالاب امیرکلایه با تفکیک در سه حوزه اساسی تنوع زیستی، آب و خاک و اقتصادی- اجتماعی بررسی و مولفه‌‌های هر یک از این بخش‌‌ها به روش توصیفی و تکنیک درخت مشکلات تشریح گردید. نتایج حاصل از ترسیم درخت مشکلات در کارگروه‌‌های تشکیل شده نشان داد که در حوزه تنوع زیستی، عواملی مانند شکار و صید غیر مجاز، ورود گونه‌های مهاجم و غیربومی، بیماری‌های حیات وحش و رشد و تجزیه زیاد گیاهان تالابی از مسایل این تالاب است. همچنین، در حوزه منابع آب و خاک، ورود فاضلاب کشاورزی، برداشت آب و عدم لایروبی زهکش‌‌ها جز مشکلات است و در نهایت در حوزه اقتصادی-اجتماعی معضلاتی مانند تغییرکاربری اراضی، عدم آگاهی و آموزش مدیران و جوامع محلی از کارکردهای تالاب، عدم تعامل و مشارکت سازمان‌‌های ذی‌نفع و فقر معیشتی جامعه محلی از مهمترین مسایل تالاب امیرکلایه است. مجموع مشکلات فوق موجب بروز پیامدهایی جبران ناپذیر بر محیط‌زیست تالاب و از دست رفتن کارکردهای بالقوه زیستی، اقتصادی و اجتماعی آن گردیده است. نتایج این بررسی نشان داد که در صورت عدم اجرای برنامه مدیریت جامع زیست بومی تالاب امیرکلایه نمی‌‌توان از بروز پیامدهای جبران‌ناپذیری مانند تخریب روزافزون این زیستگاه تالابی و از بین رفتن ارزش‌‌ها و کارکردهای آن جلوگیری نمود.

کلیدواژه‌ها


اصغری پوده، ز.؛ قدیریان بهارانچی، ا.؛ نعمت الهی، ش.؛ فاخران، س. و پورمنافی، س. 1398. پایش و پیش‌بینی تغییرات پوشش و کاربری اراضی تالاب بین‌المللی شادگان ایران. مجله علمی پژوهشی اکولوژی کاربردی، 8(3):63 -76.
امینی هرندی، س. و احمدی ندوشن، م. 1398. بررسی وضعیت تغذیه گرایی تالاب بین المللی امیرکلایه به منظور مدیریت و حفاظت از آن. محیط‌زیست جانوری. 11(4): 345-350.
انجمن تسهیلگران ایران .1398. تکنیک درخت مساله، (1398). http://iranfacil.com/problem-tree/
باقرزاده کریمی، م. و و روحانی رانکوهی، م.1386. راهنمای تالاب‌‌های ایرانی ثبت شده درکنوانسیون رامسر. سازمان حفاظت محیط‌زیست، دفتر زیستگاه ها و امور مناطق. 196 صفحه.
باقرزاده کریمی، م. 1391. مدیریت تالاب‌‌ها. سازمان حفاظت محیط‌زیست. 197 صفحه.
باقرزاده کریمی، م. 1398. معرفی تالاب‌‌های ایران.سازمان حفاظت محیط‌زیست. دفتر حفاظت و احیای تالاب‌‌ها،11صفحه.
بوذرجمهری، خ.؛ رئیسی، ا.؛ امیری، ب. و محمدنژاد، ر. 1391. بررسی آلودگی زیستمحیطی سواحلی- دریایی مکران، توانمندی‌ها و تهدیدات، راهکارهای اجرایی با رویکرد توسعه پایدار، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران.
بیگلر فدافن، م. و دانه‌‌کار، ا. 1396. ارائه راهکارهای مدیریت یکپارچه تالاب آلماگل در جهت احیا و بازسازی تالاب، مجله علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب, 9(34): 5-22.‎
پژوهشکده محیط‌زیست جهاد دانشگاهی. 1399. گزارش کتاب تدوین برنامه جامع مدیریت زیست‌بومی تالاب بین المللی امیرکلایه. 80 صفحه.
پژوهشکده محیط‌زیست جهاد دانشگاهی. 1400. کتابچه مطالعات پایه حوضه آبریز تالاب امیر کلایه، 63 صفحه.
جلالی، م.؛ تقی زاده و شفیعی، ش. 1394. ارزیابی قابلیت‌های اکولوژیکی تالاب هامون جهت توسعه فعالیت‌های بوم‌گردی با استفاده از مدل SWOT و AHP. فضای جغرافیایی، 19(65): 1-15.
جهانی شکیب، ف.؛ ملک محمدی ب.؛ یوسفی، ا. و عالی پور، م. 1396. تدوین راهبردهای مدیریتی به‌کمک روش نوین ارزیابی آسیب‌پذیری اکوسیستم-های تالابی (مطالعه نمونه: تالاب چغاخور). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 19(5): 377-391.‎
رحیمی بلوچی، ل. و ملک محمدی، ب.1390. ارزیابی ریسک‌‌های محیطزیستی تالاب بین‌‌المللی شادگان براساس شاخص‌‌های عملکرد اکولوژیکی، محیط‌‌شناسی، 39(1): 101-112.
رحیمی، ر.؛ منوری، م. و کرمی، م. 1395. موفقیت تولیدمثلی و نرخ بقای روزانه باکلان بزرگ (Phalacrocorax Carbo sinensis) در کلنی تالاب بین‌المللی امیرکلایه.‎ علوم و تکنولوژی محیط زیست، 18، 180-187.
روان بخش، م.؛ عابدین‌‌زاده، ن. و حقیقی، م. 1400. ارزیابی محیط‌زیستی تالاب بین‌‌المللی امیرکلایه به روش SWOT با رویکرد زیست‌بومی، مطالعات علوم محیط‌زیست، 6(4): 4202-4209.
زارع خوش اقبال، م. و سجادی‌‌نسب، م. 1394. ارزیابی آلودگی تالاب امیرکلایه با استفاده از تحلیل‌‌های ژئوشیمیایی، فصلنامه علمی پژوهشی زمین شناسی محیط‌زیست، 9(30)، 1-10
سازمان حفاظت محیط‌زیست استان گیلان. 1389. طرح جامع مدیریت پناهگاه حیات وحش امیرکلایه.66 صفحه.
شهریاری، ا.؛ اسمعیلی ورکی، م.؛ وظیفه دوست، م. و یگانه فر، ا. 1391. بررسی تغییرات زمانی وسعت تالاب‌‌ها با استفاده از تکنیک های سنجش ازدور و GIS مطالعه موردی: تالاب امیرکلایه استان گیلان، نهمین سمینار بین‌‌المللی مهندسی رودخانه، اهواز، https://civilica.com/doc/186884
صالحی، ص. و غلامدوست اشکیکی، ع. 1392. ارزیابی مدل مدیریت مشارکتی تالابها از نظر جامعه محلی (مطالعه موردی: تالاب انزلی، گیلان). فصلنامه علوم محیطی, 11(1).‎ 105-118.
ضیایی م. و میرزایی ر. 1384. چالش های مدیریتی و توسعه گردشگری در مناطق تحت حفاظت سواحل جنوبی دریای خزر. مطالعات مدیریت گردشگری، 3(10): 1-34.
طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. 1392. بسته ابزاری بکارگیری رویکرد زیست بومی در مدیریت جامع تالاب‌‌ها بر اساس دستاوردها و تجربیات «طرح حفاظت از تالابهای ایران»، سازمان حفاظت محیط‌زیست، 196 صفحه.
طرح حفاظت از تالاب‌‌‌های ایران. 1395. راهنمای تهیه و تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب‌های کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست، 148 صفحه.
طرح حفاظت از تالاب‌‌‌های ایران. 1398. شیوه نامه پایش اکوسیستم تالاب‌‌ها، سازمان حفاظت محیط‌زیست، 228صفحه.
گل محمدی، آ. و شریعتی، ف. 1395. بررسی تروفی تالاب امیرکلایه در استان گیلان با استفاده از شاخص TSI. مجله علمی پژوهشی اکوبیولوژی تالاب، 8(4): 63-72.‎
مهندسین مشاور سفیدرود گیلان. 1391. مطالعات تعیین حد بستر و حریم تالاب امیر کلایه، شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان
نظری دوست، ع.؛ ارواحی، ع. و سلیمانی روزبهانی م. 1391. تدوین برنامه های جامع مدیریت تالاب‌ها با رویکرد مدیریت زیست بومی (مطالعه موردی: تالاب‌های پریشان، ارومیه و شادگان)، فصلنامه علمی محیط‌زیست، 53-54، 13-5.
نوری سعید، ن .؛ پاکزادمنش پ. 1388 . تسهیل‌‌گری در توان‌‌ بخشی مبتنی بر جامعه (ویژه گروه های محلی)، انتشارات پرسون.
Bagherzadeh Karimi, M.; Mammedov, R. & Fathi Saghezchi, F. 2011. Stakehlder Role Analysis for Integrated Management in Protected Areas (Case Study: Urmia Lake, Iran). Ecopersia, (2), 101-110.
Thersa, M.S. 2008. Wetland, Biodiversity and Climate Change, National Conference on Wetlands, Climate Change Adaptation and Biodiversity Conservation, Silliman University 27pp.