تحلیل نگرش، دانش و رفتارهای محیط‌زیستی دبیران دوره اول متوسطه شهر زنجان

نویسندگان

1 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

2 دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشگاه زنجان، ایران

3 فارغ التحصیل دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

10.22034/eiat.2023.193735

چکیده

دبیران مدارس نقش مهمی در شکل‌گیری و افزایش دانش، نگرش دانش آموزان ایفا می‌کنند و همین امر باعث ایجاد رفتارهای مناسب محیط‌زیستی در دانش آموزان خواهد شد. ایفای نقش ذکر شده توسط خود دبیران، مستلزم این هست که آن‌ها دارای این مشخصه‌های ذکر شده باشند. لذا این تحقیق، با هدف شناخت وضعیت دانشی، نگرشی و نیز تحلیل رفتارهای محیط‌زیستی دبیران دوره اول مقطع متوسطه صورت گرفت. جامعه آماری شامل همه دبیران مشغول به تدریس در دوره اول متوسطه نواحی یک و دو شهر زنجان بودند (849= N). از طریق جدول نمونه‌گیری کرجسی و مورگان ۲۶۵ دبیر به‌عنوان نمونه و از طریق روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای تصادفی انتخاب و مطالعه شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن از طریق پانلی از متخصصان تائید شد. با انجام مطالعه مقدماتی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 7/0 برای شاخص‌های ترکیبی، پایایی آن نیز تائید شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار 20SPSS تحلیل شدند. نتایج تحقیق نشان داد سطح دانش، نگرش، رفتار محیط‌زیستی، هنجار اخلاقی و ذهنی، کنترل رفتاری ادراک‌شده و مسئولیت محیط‌زیستی اکثریت دبیران در سطح بالایی قرار دارد. در مقابل میانگین آموزش‌های محیط‌زیستی و استفاده از منابع اطلاعاتی در خصوص محیط‌زیست در سطح متوسط بود. ضریب همبستگی نشان داد متغیرهای سن، تعداد اعضای خانوار، مدرک تحصیلی، تجربه تدریس، میزان استفاده از منابع اطلاعاتی، دانش‌ و نگرش‌ محیط‌زیستی، هنجار اخلاقی و ذهنی، مسئولیت‌ محیط‌زیستی، کنترل رفتاری ادراک‌شده و آموزش‌های محیط‌زیستی رابطه مثبت و معنی‌داری با رفتارهای محیط‌زیستی داشتند. تحلیل رگرسیون چندگانه نیز نشان داد که سه متغیر استفاده از منابع اطلاعاتی، هنجار اخلاقی و مسئولیت محیط‌زیستی، 81 درصد از واریانس رفتار محیط‌زیستی را تبیین می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدیان، د. و حقیقتیان، م. 1395. تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای محیط‌زیستی شهری مورد مطالعه: (شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعه جامعه‌شناختی شهری، 6 (18): 51-76.
اسدی، م.، نقی‌زاده، م.، مظلومی، س. و غضنفری، ز. 1397. بررسی دانش، نگرش و رفتارهای مسئولانه محیط‌زیستی دانش آموزان دختر مدارس متوسطه اول. نشریه پایش، 17 (6): 677-686.
اکبری‌آرمند، م.، بابایی، ف.، محمدی، ع. و محرم‌نژاد، ن. 1398. مقایسه سطح دانش و نگرش محیط‌زیستی دانش‌آموزان مقطع دبیرستان در مدرسه محیط‌زیستی و مدرسه غیر محیط‌زیستی به‌منظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار. پایداری، توسعه و محیط‌زیست، 2(شماره 2 (پیاپی 3)): 87-96‎.
امینی، م. و ماشاالهی، ز. 1393. جایگاه مغفول آموزش محیط‌زیست در کتب درسی (مطالعه موردی؛ کتب  علوم و تعلیمات اجتماعی مقطع راهنمایی). مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، 21(2): 82-59.
آزادخانی،پ.، سادات‌نژاد، م و شرفخانی، ج. 1397. بررسی آموزش محیط‌زیستی و رفتارهای حفاظت از محیط‌زیست دانش‌آموزان دبیرستان‌های دخترانه شهر ایلام. فصلنامه انسان و محیط‌زیست، 16(1): 153-139.
باقری، د؛ محسنی، ر. و مهدوی، س. 1397. تعیین نگرش و دانش در رفتار محیط‌زیستی شهروندان شهر گرگان (1396).  مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 20(4(پی‌درپی68): 89-96.
بشیری‌اسکویی، ف؛ شبیری، س؛ انصاری‌راد، پ. و کاظمی‌پور، ش. 1394. نقش آموزش‌های ضمن خدمت در ارتقای دانش، نگرش و مهارت‌های محیط‌زیستی معلمان ابتدایی شهر تهران. فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، 10(38): 135-158.
بهنود، م؛ بهادری امجز، فاطمه و  مروتی، م. 1400. بررسی تاثیر آموزش بر ارتقاء دانش محیط‌زیست معلمان و دانش‌آموزان (مطالعه موردی: مقطع متوسطه‌ی اول شهر بم). علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. 23(8): 185-196.  doi: 10.30495/jest. 2022.52993.5081.
پریشانی، ن.، میرشاه‌جعفری، س.، شریفیان، ف. و فرهادیان، م. 1396. بررسی تطبیقی اهداف آموزش محیط‌زیست و فعالیت‌های مرتبط با آن در کشورهای منتخب و ایران در راستای پیشنهاد فعالیت‌هایی برای ایران. رویکردهای نوین آموزشی دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان، 12(1): 1-24.
حمایت خواه جهرمی، م؛ ارشاد، ف؛ دانش، پ. و قربانی، م. 1396. تأملی جامعه‌شناختی در باب مناسبات دانش، نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی. مسایل  اجتماعی ایران، 5-25.
حیدری‌ساربان و. و صائب، ش. 1398. بررسی دیدگاه دانش‌آموزان پیرامون حفظ محیط‌زیست (مطالعه موردی: دانش‌آموزان مقطع دبیرستان شهرستان مشکین‌شهر). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 21 (2): 255-266.
خسروی‌پور، ب؛ سالاروند، ز. و منوری‌فرد، ف. 1396. شناسایی و تبیین عوامل موثر بر آگاهی معلمان مدارس متوسطه نسبت به حفظ محیط‌زیست. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 19(ویژه‌نامه شماره4): 583-591.
ربیعی‌فر و.، زیاری، ک. و حقیقت‌نایینی، غ. 1392. ارزیابی توسعه پایدار شهر زنجان از دیدگاه محیط‌زیستی بر پایه تکنیک.SWOT مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 4(16): 130-105.
رحمان‌پور، ش. و رمضانی، م. 1397. بررسی نقش آموزش محیط‌زیست جوامع محلی در عملکرد محیط‌زیستی شهروندان محدوده منطقه 5 شهرداری تبریز. مطالعات جامعه‌شناسی، 11 (41): 151-169.
زارع، ا.، احمدوند، م. و ریگی، ف. 1399. عوامل تبیین‌کننده نگرش و رفتار محیط‌زیستی هنرجویان هنرستان کشاورزی شهید مطهری شیراز. فصلنامه علمی آموزشی محیط‌زیست و توسعه پایدار، 8 (3): 68-53.
شرفی، م؛ محمودی، س. و علوانی، ر. 1014. اثربخشی آموزش محیط‌زیست بر دانش، نگرش و رفتار محیط‌زیستی کارکنان بندر امام خمینی. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. doi: 10.30495/jest.2023.55871.5182 قابل‌دستیابی در https://jest.srbiau. ac.ir/ article_21399.html?lang=fa.
شهیدی‌زندی، ن. و مظلومی، س. 1394. بررسی اهمیت و وضعیت سواد محیط‌زیستی معلمان در ایران. اولین همایش ملی و مهندسی توسعه پایدار کشاورزی و منابع طبیعی،  تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
فرهمند، م.، شکوهی‌فر، ک. و سیارخلج، ح. 1393. بررسی عوامل اجتماعی موثر بر رفتارهای محیط‌زیستی (موردمطالعه: شهروندان شهر یزد).‎ مطالعات جامعه‌شناختی شهری (مطالعات شهری)، 4(10):109-141.
کلانتری، ا. و سعیدی‌پور، ب. 1395. بررسی تاثیر آموزش محیط‌زیست مبتنی بر تئوری ارتباط‌گرایی بر میزان یادگیری و ارتباط با طبیعت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی. فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 4 (3): 11-5.
مدی، ح. و خانی‌الموتی، ع. 1398. بررسی نقش آموزش در بالا بردن سواد اکولوژیکی جامعه روستایی (نمونه موردی روستای آفتابدرمنطقه الموت قزوین). علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 21(12): 249-262.
مرزبان، آ.؛ برزگران، م.؛ حمایت خواه، م.؛ ایاسی، م. و دلاوری، س. 1398. ارزیابی سطح آگاهی و رفتارهای محیط‌زیستی شهروندان (موردمطالعه: جمعیت شهری یزد). فصلنامه سلامت و محیط‌زیست12(1): 17-30.
نامدار، ر؛ پزشکی‌راد، غ. و صدیقی، ح. 1396. کاربرد تئوری بنیانی در مطالعه رفتار پایدار محیط‌زیستی کشاورزان؛ یک تحلیل اکتشافی. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران 48(4): 597-609.
نجفلو، پ. و یعقوبی، ج. 1398. بررسی آگاهی شهروندان شهرستان زنجان از چالش‌های محیط‌زیستی و راهکارهای نهادینه‌سازی رفتارهای صحیح محیط‌زیستی. فصلنامه انسان و محیط‌زیست، 17(1): 103-117.
نجفی، ج.، میرزایی، م.، حسین‌پور، آ. و حسین‌پور، آ. 1398. مطالعه و ارزیابی متغیرهای خانواده و عوامل اجتماعی تاثیرگذار در رفتار محیط‌زیستی دانش‌آموزان شهر اسلام‌آبادغرب. مطالعات علوم محیط‌زیست، 4 (4): 1871-1884.
ندرلو، س. و شمس، ع. 1396. بررسی دانش و نگرش محیط‌زیستی دانشجویان دانشگاه زنجان. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 19 (ویژه‌نامه شماره 4):545-557‎.
نیسی، م؛ بیژنی، م. و فلاح حقیقی، ن. 1399. مفهوم‌سازی‌اجتماعی شناختی ‌از رفتار محیط‌زیست‌گرایانه دانشجویان در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران. فصلنامه علوم محیطی، 18(2):59-76.
ولی‌پور چهارده ‌چریک، ف. و فرخیان، ف. 1398. تاثیر آموزش محیط‌زیست بر آگاهی، نگرش و رفتار طرفدار محیط‌زیست در دختران مقطع متوسطه دوم (مطالعه موردی: ناحیه 4 اهواز). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 21 (1): 213-225.
هوشمندان‌مقدم‌فرد، ز. و شمس، ع. 1394. عامل‌های موثر بر نگرش آموزگاران ابتدایی شهر زنجان در گنجاندن آموزش‌های کشاورزی محیط‌زیست در برنامه‌های درسی. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی،  7 (34): 40-52.
هوشمندان‌مقدم‌فرد، ز. و شمس، ع. 1396. عوامل مرتبط با میزان تلفیق آموزش‌های محیط‌زیستی و کشاورزی در برنامه‌های درسی مدارس توسط معلمان ابتدایی شهر زنجان. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 19(2): 189-199.
یعقوبی، ج. و نجفلو، پ. 1395. واکاوی موانع رعایت رفتارهای محیط‌زیستی مناسب از سوی شهروندان (موردمطالعه: شهرستان زنجان). نشریه محیط‌زیست طبیعی، 69(2): 565-579‎.
Akman, O., & Alagoz, B. 2017. A Study on Environment-Oriented Knowledge, Attitude and Behavior Level of Teacher Candidates. Journal of Education and Practice, 8(7), 229-245.
Alagoz, B., & Akman, O. 2016. A Study towards Views of Teacher Candidates about National and Global Environmental Problems. International Journal of Research in Education and Science, 2(2), 483-493.
Çokçaliskan, H., & Çelik, Ö. 2017. Investigation of Pre-Service Classroom Teachers' Environmental Awareness and Attitudes. International Electronic Journal of Environmental Education, 7(2), 73-83.
Correia, E., Sousa, S., Viseu, C. & Leite, J. 2022. Using the theory of planned behavior to understand the students’ pro-environmental behavior: a case-study in a Portuguese HEI. International Journal of Sustainability in Higher Education, 23(5), 1070-1089.
Georgiou, Y., Hadjichambis, AC., & Hadjichambi, D. 2021. Teachers’ Perceptions on Environmental Citizenship: A Systematic Review of the Literature. Sustainability. 13(5):2622. https://doi.org/ 10.3390/su13052622
Güriçin, C., & Sevinç, Ö. S. 2020. Determination of Teacher Candidates' Awareness of Environmental Ethics. International Journal of Contemporary Educational Research, 7(1), 346-361.
Halkos, G., Gkargkavouzi, A., & Matsiori, S. 2018. Teachers’ environmental knowledge and pro-environmental behavior: An application of CNS and EID scales.
Hansmann, R., Laurenti, R., Mehdi, T., & Binder, C. R. 2020. Determinants of pro-environmental behavior: A comparison of university students and staff from diverse faculties at a Swiss University. Journal of Cleaner Production, 268, 121864.
Hill, R. A. 2016. Real World Connections: A Case for Integrating Environmental Education into Preservice Teacher Education. Journal of Research in Innovative Teaching, 9(1), 68-78.
Kelani, R. R. 2017. Teachers Candidates’ Knowledge, Attitudes and Behaviors Within the Context of Environmental Education. International Journal of Progressive Sciences and Technologies (IJPSAT), 5, 76-87.
Mkumbachi, R. L., Astina, I. K., & Handoyo, B. 2020. Environmental awareness and pro-environmental behavior: A case of university students in Malang city. Jurnal Pendidikan Geografi: Kajian, Teori, dan Praktek dalam Bidang Pendidikan dan Ilmu Geografi, 25(2), 161-169.
Mohamad, M., Ibrahim, B., LAI, C., Ahmad, A., & Nasir, A. 2020. Reflection on environmental Awareness for School Management. Journal of Critical Reviews, 7(6), 2020.
Nagra, V., & Kaur, R. 2014. Environmental education awareness and ecological behaviour of school teachers. Asian Journal of Multidisciplinary Studies, 2(11), 36-38.
Türkoğlu, B. 2019. Opinions of Preschool Teachers and Pre-Service Teachers on Environmental Education and Environmental Awareness for Sustainable Development in the Preschool Period. Sustainability, 11(18), 4925.
Wang, Q.; Kou, Z.; Sun, X.; Wang, S.; Wang, X.; Jing, H.; & Lin, P.2022. Predictive Analysis of the Pro-Environmental Behaviour of College Students Using a Decision-Tree Model. Int. J. Environ. Res. Public Health, 19, 9407. https://doi.org/10.3390/ijerph19159407